Gandaki News
  • देश
    • राजनीति
    • समाज
  • गण्डकी क्षेत्र
    • कास्की
    • तनहुँ
    • स्याङ्जा
    • गोरखा
    • नवलपुर
    • पर्वत
    • बाग्लुङ
    • म्याग्दी
    • मुस्ताङ
    • मनाङ
    • लमजुङ
  • पोखरा
  • मनोरञ्जन
  • स्वास्थ्य
    • जीवनशैली
    • यौन
  • शिक्षा
  • विज्ञान/प्रविधि
  • अर्थ
  • विचार/ब्लग
  • अन्तर्वार्ता
  • खेलकुद
  • विश्व
    • प्रवास
    • अन्तर्राष्ट्रिय
  • अन्य
    • अपराध/सुरक्षा
    • दुर्घटना
    • धर्म/संस्कृति
    • पर्यटन/विकास
    • रोजगार
    • कला/साहित्य
    • ग्ल्यामर
    • फोटो फिचर
    • भिडियो
    • रोचक
    • राशिफल
    • सम्पादकीय
कुनै परिणाम छैन
सबै परिणामहरू हेर्नुहोस्
  • देश
    • राजनीति
    • समाज
  • गण्डकी क्षेत्र
    • कास्की
    • तनहुँ
    • स्याङ्जा
    • गोरखा
    • नवलपुर
    • पर्वत
    • बाग्लुङ
    • म्याग्दी
    • मुस्ताङ
    • मनाङ
    • लमजुङ
  • पोखरा
  • मनोरञ्जन
  • स्वास्थ्य
    • जीवनशैली
    • यौन
  • शिक्षा
  • विज्ञान/प्रविधि
  • अर्थ
  • विचार/ब्लग
  • अन्तर्वार्ता
  • खेलकुद
  • विश्व
    • प्रवास
    • अन्तर्राष्ट्रिय
  • अन्य
    • अपराध/सुरक्षा
    • दुर्घटना
    • धर्म/संस्कृति
    • पर्यटन/विकास
    • रोजगार
    • कला/साहित्य
    • ग्ल्यामर
    • फोटो फिचर
    • भिडियो
    • रोचक
    • राशिफल
    • सम्पादकीय
कुनै परिणाम छैन
सबै परिणामहरू हेर्नुहोस्
Gandaki News

तमु ल्होछार: गण्डक प्रदेशको साझा पर्व

गण्डकी न्यूज गण्डकी न्यूज
२०७७ पुस १६ मा प्रकाशित
तमु ल्होछार: गण्डक प्रदेशको साझा पर्व
ShareTweetSend
  • जगमान गुरुङ

अहिले संस्थागत रुपमै तमु ल्होछार मनाइन्छ । अचेल आम सभा गरेर, प्रमुख अथिति बनाएर कार्यक्रम गरेरै ल्होछार मनाइन्छ । उहिले यसरी ल्होछार मनाउने चलन थिएन । तिहारमा देउसीभैलो खेलिन्थ्यो । देउसीभैलोमा रौसी, रोटी, धान, चामल दिन्थे । रौसी, रोटी त उतिखेरै खाइहाल्ने कुरा भयो । चियाको चलन थिएन त्यतिबेला । चामल, धान, पैसा राख्थे र पुसे १५ को दिनमा सेलरोटी बनायो, भात पकायो । धेरै पैसा छ भने राँगो किन्ने । राँगा नखाने कमै हुन्थे । पैसा कम छ भने बाख्रा काटेर मासुभात, रौसी, मासु, सेलरोटी खाने चलन थियो । त्यसलाई खुवा भनिन्थ्यो । ल आजदेखि चाहिँ वर्ग फेरियो भनेर खुसीयाली गरिन्थ्यो ।

अहिलेजस्तो धुमधाम ¥याली निकालेर, आमसभा गरेर ल्होछार मनाउने चलन थिएन । नेवारहरुको पनि म्ह पूजा न्हुदँया भिन्तुना अहिले धुमधामले ¥याली गरेर मनाउँछन् । कात्तिक शुल्क प्रतिपदाको दिन ‘ल आजदेखि नेपाल संवत फेरियो’ भनेर म्ह पूजा गर्ने, भोज खाने चलन थियो । २०३६ सालमा जनमत संग्रहको घोषणा भयो । अहिलेभन्दा बढी लोकतन्त्र आएथ्यो त्यो बेला । त्यतिखेर म्ह पूजाको दिनमा विशाल ¥याली निस्क्यो । त्यस्तो ¥याली अहिलेसम्म निस्केको छैन । ¥यालीले काठमाडौं, भक्तपुर, पाटन परिक्रमा गरेर आमसभा ग¥यो । न्हुदँया भिन्तुना भनियो, नेपाल संवत अब राष्ट्रिय संवत भनेर नारा लगाइयो ।

म काठमाडौं पुलचोकमा बस्थें । त्यतिखेर काठमाडौंमा तमु धिं नेपाल भनेर एउटा संस्था थियो । ‘नेवारहरुले धुमधाम गरेका छन् यहाँ, हाम्रो पनि ल्होछार भन्ने छ नि त, गरम् न’ भनेर तमु धिं नेपालका पदाधिकारीहरुलाई कुरा राखें । लाजिम्पाटमा डा. हर्कबहादुर गुरुङका जेठान कृष्णबहादुर गुरुङको घरको माथिल्लो तलामा तमु धिंको अफिस थियो । ०३६ सालको पुसे १५ को दिनमा त्यहाँ कार्यकारिणी सदस्यहरु र अरु पनि बसेर ल्होछार भनेको यो हो, यस्तो हो भनेर मैले अथ्र्याएँ । २०३७ सालदेखि अहिले जहाँ कन्या क्याम्पस छ, त्यतिखेर कन्या स्कुल थियो । त्यहाँको एउटा हलमा कार्यक्रम गरेर हामी बाहिर आयौं । ०३७ र ०३८ सालमा त्यहीँ कार्यक्रम भयो । त्यसपछि ठूलो ठाउँ खोजी गरेर कार्यक्रम हुन थाल्यो ।

अहिले नेपालभर मात्रै नभएर हङकङ, युके, अमेरिका लगायत जहाँजहाँ नेपाली छन्, त्यहाँत्यहाँ ¥याली निकालेर, आमसभा गरेर कार्यक्रम हुन थालेका छन् । नाचगान गर्ने, खेलकुदका कार्यक्रम राख्ने प्रमुख अथिति बनाउने गरियो । यसरी संस्थागत रुप लियो । राजनीतिकरण पनि भयो । गुरुङका हकहितका कुरा गर्ने, प्रधानमन्त्रीलाई प्रमुख अतिथि बनाउने, माग राख्ने गरी ल्होछार मनाइँदै आएको छ ।

बिदा दिने सुरुवात

अहिले ल्होछारमा सरकारले सार्वजनिक बिदा दिन्छ । त्यतिबेला बिदा दिने चलन थिएन । त्यो कसरी सुरु भयो त ? गिरिजाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री थिए । उनीसँग पोखराका गुरुङहरुले माग राखे, ‘ल्होछारमा सार्वजनिक बिदा हुनुपर्छ ।’ एकपटक फेरि मनमोहन अधिकारी प्रधानमन्त्री हुँदा तामाङहरुले ल्होछारमा विदाको माग गरे । माघ शुक्ल प्रतिपदाको दिन जोजोले ल्होछार मान्छ उनीहरुलाई बिदा भनेर मनमोहन अधिकारीले दिए, अरुलाई होइन ।

मनमोहनले माघ शुक्ल प्रतिपदाको दिन ल्होछार मान्नेहरुलाई मात्र बिदा दिए । पछि पृथ्वीसुब्बा गुरुङ संस्कृति मन्त्री भएपछि ३ वटा ल्होछारलाई सार्वजनिक बिदा भनेर घोषणा गरिदिए । सालको ठ्याक्कै याद भएन । तमु ल्होछार पुसे १५, सोनाम ल्होछार माघ प्रतिपदा र ग्याल्बो ल्होछार फाल्गुण प्रतिपदामा सार्वजनिक बिदा दिने चलन यसरी सुरुआत भयो । ३ वटा ल्होछारको त बिदा भयो । तर, एउटा अझै छुटेको छ । किनकी उनीहरुको आवाज पुगेन । तोला ल्होछार मान्नेहरु थोरै छन् । मनाङ, हुम्लातिरकाले तोला ल्होछार मान्छन् । यो पौष शुक्लपूर्णिमामा पर्छ । संख्या थोरै भएकै कारण उनीहरुको आवाज पुगेन ।
…
हुन् त नेपालका सबै तीर्थस्थल साझा हुन् । पर्व एकै दिन तर मनाउने तरिका फरकफरक । नेपाली संस्कृतिको प्रकृति यस्तो छ कि एउटै तीर्थस्थलमा विभिन्न समुदायका मान्छे जान्छन् । जस्तै एउटै नदीमा सबै स्नान गर्न जान्छन् तर कर्मकाण्ड आआफ्नो हुन्छ । पुसे १५ गण्डकी प्रदेशको साझा पर्व हो ।

गण्डकी प्रदेशको भूभागलाई हावापानीका हिसाबले ४ भागमा विभाजन गर्न सकिन्छ । हिमालदेखि उत्तरपट्टिको भोट । भोट भन्नेबित्तिकै हामी तिब्बत सम्झन्छौं तर हिमालीपारिका क्षेत्रलाई पनि भोट भनिन्छ, अन्त होइन, गण्डकी प्रदेशको मात्रै । जहाँ भोट संस्कृति र संप्रभुता छ । हिमालयको दक्षिण पाटोमा काँठ र कछाड भन्ने छ । हिमालको तत्कालको चिसो ठाउँ त्यो काँठ हो, त्यो तमुवान हो । तमुवान भनेको गुरुङ भाषा र संस्कृतिको वर्चश्व भयो । तलपट्टिको घमाइलो ठाउँ कछाड हो । त्योचाहिँ मगर भाषा र संस्कृतिको बाहुल्य रहेकाले त्यसलाई मगराँत भनियो । महाभारत चुरे पर्वतदेखि तलको भावर प्रदेश हो, थरुवान । जहाँ थारु भाषा र संस्कृतिको बाहुल्य छ ।

कछाड अर्थात पहाडी क्षेत्र खस भाषा र संस्कृति भएको ठाउँ पनि हो । खसहरु चाहिँ पूर्वतिर बढ्दैबढ्दै आएर गण्डकी प्रदेशको कछाड मगराँत प्रदेशमा आएपछि खस भाषा र संस्कृतिको पुनर्विकास भयो । खस भाषा र संस्कृतिको पुनर्विकास भएको थलो भएका हुनाले गण्डकी प्रदेशको कछाड भाग मगराँत, खसान्त भनियो । भनेपछि यहाँको प्रमुख जाति गुरुङ, मगर र खस भए । खस भन्नाले क्षेत्री, बाहुन हुन् । अहिले ब्राह्मण, क्षेत्री भनिन्छ ।

मैले जान्दा ब्राह्मण, क्षेत्री भन्ने थिएन । खसबाहुन भनिन्थ्यो । खस भनेको क्षेत्र र बाहुनः खसबाहुन । अहिले खसआर्य भनेर नयाँ शब्दावली बनाइएको हो । यसरी गण्डकी प्रदेशको प्रमुख जाति भनेको काँठको गुरुङ, कछाडको मगर, कछाडकै फेरि खस बाहुन । यही समिश्रण पुसे १५ मा पनि छ । पुसे १५ मा खसबाहुनले नयाँ वर्ष मान्दैन, भन्दैन । तर, के मान्यता राख्छ भने अब पुसे १५ देखि दिन लामो हुँदै जान्छ भनेर अनदी चामलको लट्टे र कालो मासको फुरौला खान्छ । दिन लामो हुँदै जान्छ है भन्नुको अर्थ के त ? नयाँ वर्ष नमाने पनि नयाँ वर्षको संकेत भने गर्छ ।

त्यस्तै मगरहरुले पनि यसलाई नयाँ वर्ष मान्दैन । तर, मगर युवायुवतीले पुसे १५ मा खुवा खाएर आफ्नो जीवनसाथी खोज्ने परम्परा हो । मगरहरुको गृहस्थ जीवनको सुरुवात पनि पुसे १५ बाट हुने भयो । खसबाहुनले दिन लामो हुँदै जान्छ है भने, मगर युवायुवतीले अब रमाइलो घमाइलो भयो भने र त्यही पर्वलाई गुरुङहरुले नयाँ वर्ष भने । त्यसैले पुसे १५ गण्डकी प्रदेशकै साझा पर्व हो ।

ल्होछार कि लोसार ?

ल्होछार तिब्बत भइकन यहाँ आएको हुँदा चिनियाँ तिब्बती ज्योतिषशास्त्रको पात्रो अनुसार मानियो । तिब्बतमा चिनियाँ तिब्बत ज्योतिषको सूत्र प्रतिपादन भएको हो । लोसार भनेको तिब्बती भाषाको मूल शब्द हो । लो भनेको वर्ष र सार भनेको नयाँ । तिब्बती व्याकरणमा विशेषण पछाडि हुन्छ ।

जस्तै मसीरातो भनिन्छ, हाम्रोमा जस्तो रातोमसी भनिदैन । लो भनेको वर्ष र सार भनेको नयाँ । लोसार भन्यो । भाषाशास्त्रले भन्छ नि मूल शब्दलाई जस्ताको तस्तै प्रयोग ग¥यो भने तत्सम हुन्छ । हिमाली क्षेत्रमा लोसारलाई लोसारै भन्छ । त्यो तत्सम भयो । थाकखोलाका थकाली, उच्चपहाडी भेगका तामाङ र गुरुङले ल्होछार भन्छ । लोबाट ल्हो भयो, सारबाट छार भयो । त्यो तत्भव भयो । त्यो तिब्बती मूल शब्दबाट भएको तत्भव भयो ।

गुरुङ भाषाको माउ भाषा भनेको तिब्बती हो । तिब्बती त अचेल भन्न थालियो, भोटे भाषा । तिब्बती भाषाबाट विकास हुँदै हुँदै अहिलेको गुरुङ भाषा आयो । चारवटा शृंखला पार गरेर आएको छ । पैंकी भनेको भोटे भाषा, चोंकी भनेको उच्चभेगको भाषा । तलपट्टिको लोकी भाषा र तमुकी भनेको गुरुङ भाषा । भोटे भाषामा लोसार र गुरुङ भाषामा ल्होछार भन्न थाल्यो ।

आफ्नो शब्द पाइएन भने सहोदर भाषामा खोज्न प¥यो । त्यसमा पनि पाइएन भने माउ भाषामा खोज्नुप¥यो । तर गुरुङको त आफ्नै भाषा र शब्द छ नि । आफ्नो शब्द ल्होछार छँदाछँदा माउ भाषाको शब्द किन बोल्ने ? गुरुङमा ल्हो भनेको वर्ग भयो, छार भनेको नयाँ । अर्थ त लोसार भनेको पनि नयाँ वर्ष, ल्होछार भनेको पनि नयाँ वर्ष । त्यस कारण आफ्नै भाषाको शब्द छँदाछँदै भोटेभाषा किन बोल्ने ?

मूल लोसारचाहिँ तोल लोसार हो, पौष शुक्ल प्रतिपदामा प्रवद्र्धन हुने । कतिपय वैदिक संस्कृति लोप भयो । वेदांग ज्योतिषशास्त्र वेदको रचना हुँदाको हो । अहिले ज्योतिष र वेदांग ज्योतिष धेरै फरक छ । चिनियाँ तिब्बती ज्योतिष शास्त्र अनुसारको तोल लोसारको प्रवद्र्धन पनि पौष शुक्ल प्रतिप्रदामा हुन्छ ।

चिनियाँ तिब्बती ज्योतिषशास्त्रको तोल लोसार र भारतीय ज्योतिशास्त्र अनुसारको पौष शुल्क प्रतिप्रदा पनि उही टुंगोमा ल्याएको छ । ज्योतिषशास्त्रले भारतीय संस्कृति र तिब्बती संस्कृति दुवैलाई एउटै टुंगोमा ल्याएर जोडेको छ । वैदिक संवतसरले पनि पौष शुल्क प्रतिपदाका दिनदेखि नयाँ वर्ष सुरु भएको मान्छ । भोट क्षेत्रमा हुँदा त गुरुङहरुको पनि त्यही पौष शुल्क प्रतिपदा नै लोसार हो । पुसे पन्ध्रम्लाई मान्न थालेकोचाहिँ तल झरेर अरु जातिसँगको निकटताका कारणले हो ।

तल कछाडतिर झरेपछि अर्थात हिमालयको दक्षिणपाटोमा आउन थालेपछि पुसे पन्ध्रम्लाई मान्न थालेको हो । त्यसको कारण के हो त भन्दाखेरी स्थानीयताका कारण हो । मगरहरुसँगको सम्पर्क, खसबाहुनहरुको सम्पर्कका कारण हो । खस बाहुनहरुले अब दिन लामो भए है भनेर पुसे पन्ध्रम् मनाउँछ । मगरहरुको पनि ग्राहस्थ जीवनै सुरु हुन्छ । गुरुङहरुले मात्रै नयाँ वर्ष भनेर भनेको छ । गण्डक क्षेत्रको मूल तिनटा जाति गुरुङ, मगर र खस(क्षेत्री) बाहुनको मूल पर्व पुस पन्ध्र हो । अन्त मान्दैनन् सबैले ।

(संस्कृतिकर्मी प्रा.डा. गुरुङसँग समाधानका अमृत सुवेदीले गरेको कुराकानीमा आधारित)

यो समाचार पढेर कस्तो लाग्यो?


प्रतिक्रिया लेख्नुहोस्:-

सम्बन्धित समाचार

मानुङ्गले दिएको सन्देश र व्यासको पर्यटन सम्भाव्यता
गण्डकी क्षेत्र

मानुङ्गले दिएको सन्देश र व्यासको पर्यटन सम्भाव्यता

by गण्डकी न्यूज
२०७७ पुस १६ मा प्रकाशित
पोखरामा अवस्था खराब बन्दा मेरो ‘कोरोना अनुभव’
Breaking 2

पोखरामा अवस्था खराब बन्दा मेरो ‘कोरोना अनुभव’

by रञ्जन अधिकारी
२०७७ पुस १६ मा प्रकाशित
नेपालाँ ऐन नियम कानुन !
विचार/ब्लग

नेपालाँ ऐन नियम कानुन !

by रञ्जन अधिकारी
२०७७ पुस १६ मा प्रकाशित
मेरो पुनर्जन्म
विचार/ब्लग

मेरो पुनर्जन्म

by रञ्जन अधिकारी
२०७७ पुस १६ मा प्रकाशित
तीतो यथार्थ
विचार/ब्लग

तीतो यथार्थ

by गण्डकी न्यूज
२०७७ पुस १६ मा प्रकाशित

सर्वाधिकपढिएका

कुनै सामग्री उपलब्ध छैन

भर्खरै

पोखराका विक्रेतासँग दराजको अन्तरक्रिया, डेढ सय सहभागी

पोखराका विक्रेतासँग दराजको अन्तरक्रिया, डेढ सय सहभागी

२०८० जेष्ठ २३ मा प्रकाशित
‘पोखरामा सांगीतिक साँझ, हुम्लाका विद्यार्थीलाई पढ्न सहज’

‘पोखरामा सांगीतिक साँझ, हुम्लाका विद्यार्थीलाई पढ्न सहज’

२०८० जेष्ठ २३ मा प्रकाशित
विश्व वातावरण दिवसमा ‘ग्रीनफोर्स क्लब–माछापुच्छ्रे’ को रचनात्मक कार्यक्रम

विश्व वातावरण दिवसमा ‘ग्रीनफोर्स क्लब–माछापुच्छ्रे’ को रचनात्मक कार्यक्रम

२०८० जेष्ठ २२ मा प्रकाशित
पत्रकार शुद्धिकरणको प्रस्तावक चौतारी हो, दायाँबायाँ नहोस्ः अध्यक्ष बस्नेत [भिडियाेसहित]

पत्रकार शुद्धिकरणको प्रस्तावक चौतारी हो, दायाँबायाँ नहोस्ः अध्यक्ष बस्नेत [भिडियाेसहित]

२०८० जेष्ठ २२ मा प्रकाशित
भारतको ओडिशामा भएकाे रेल दुर्घटनामा मृत्यु हुनेको संख्या २८० पुग्यो, ९०० बढी घाइते

भारतको ओडिशामा भएकाे रेल दुर्घटनामा मृत्यु हुनेको संख्या २८० पुग्यो, ९०० बढी घाइते

२०८० जेष्ठ २० मा प्रकाशित

   Gandaki News Pvt. Ltd.
    Pokhara, Gandaki, Nepal

  • Email: newsgandaki@gmail.com                        gandakinewsofficial@gmail.com
  • Phone: +977-61589103
  • Regd. No.: 2223/077/078 (Dept. of Information)
  • Regd. No.: 2380/077/078 (Press Council Nepal)
  • Company Regd. No. 232412/076/77

Our Team

Founder/Editor: Ranjan Adhikari Chhetri

Co-Founder: Bikram Khatri

Sub-Editor: Arjun Thapa

Reporter: Rajkiran Chhatkuli 

Reporter: Punam Thapa Magar

Reporter: Sunil Thapa

Desk: Suchita Thapa Adhikari

  • About Us
  • Privacy Policy
  • Contact
कुनै परिणाम छैन
सबै परिणामहरू हेर्नुहोस्
  • देश
    • राजनीति
    • समाज
  • गण्डकी क्षेत्र
    • कास्की
    • तनहुँ
    • स्याङ्जा
    • गोरखा
    • नवलपुर
    • पर्वत
    • बाग्लुङ
    • म्याग्दी
    • मुस्ताङ
    • मनाङ
    • लमजुङ
  • पोखरा
  • मनोरञ्जन
  • स्वास्थ्य
    • जीवनशैली
    • यौन
  • शिक्षा
  • विज्ञान/प्रविधि
  • अर्थ
  • विचार/ब्लग
  • अन्तर्वार्ता
  • खेलकुद
  • विश्व
    • प्रवास
    • अन्तर्राष्ट्रिय
  • अन्य
    • अपराध/सुरक्षा
    • दुर्घटना
    • धर्म/संस्कृति
    • पर्यटन/विकास
    • रोजगार
    • कला/साहित्य
    • ग्ल्यामर
    • फोटो फिचर
    • भिडियो
    • रोचक
    • राशिफल
    • सम्पादकीय

© 2023 Khareha Online - Designed by MPG Solution.