गण्डकी र कर्णालीको ज्योति – हिमालय आँखा अस्पताल

पोखरा महानगरपालिका वडा नम्बर १७ घारीपाटनमा रहेको हिमालय आँखा अस्पताल गण्डकी प्रदेशबासीको आँखाको मुख्य उपचार केन्द्र हो । अरु धेरै प्रकारका रोगको उपचारका लागि गण्डकीबासीले राजधानी र विदेश जानुपरे पनि आँखा उपचारमा प्रदेश करिब आत्मनिर्भर छ ।

३ दशकदेखि गण्डकी र कर्णालीबासीको आँखाको ज्योति बन्दै आएको यो अस्पतालमा गएको आर्थिक वर्षमा ८ हजार ८ सय ४६ जनाको आँखाको शल्यक्रिया भएको थियो भने १ लाख ९१ हजार एक सय ९० जनाले ओपिडीमा सेवा लिएका थिए । ३१ वर्षमा अस्पतालको ओपिडीमा ३८ लाखभन्दा बढीले सेवा लिएका छन् भने १ लाख ४७ हजार ५ सय २५ जनाको आँखाको शल्यक्रिया भएको छ ।

अस्पतालको सञ्चालक नेत्रज्योति संघ कास्की अध्यक्ष सुरेन्द्र थापामगर दक्ष जनशक्तिमार्फत् आँखाको उपचारमा सबैको पहुँच स्थापित गर्न लागिपरेको बताउँछन् । ‘हामी यसलाई नमूना अस्पतालका रुपमा विकास गर्दै छौं, आँखाको उपचारमा सबैको पहुँच विस्तारसँगसँगै दक्ष जनशक्तिबाट सेवा दिन गुरुयोजनासमेत बनाएका छौं,’ उनले भने ।

कर्णाली मुख्यगरी सुर्खेत, नेपालगञ्ज जस्ता सहरमा निर्भर छ । त्यहाँका सरोकार, समस्या र समाधानसँग विरलै जोडिने गण्डकी र कर्णालीलाई आँखा उपचार सेवाले भने ३ दशकदेखि जोड्दै आएको छ । स्थापनादेखि नै यो अस्पतालले साबिक कर्णाली अञ्चलका चार जिल्ला मुगु, हुम्ला, जुम्ला र कालिकोटमा समेत सेवा दिइरहेको छ ।

यही वैशाखमा अस्पतालले कालीकोटमा गरेका शिविरमा २ हजार ८ सय २७ जनाको आँखा जाँच भएको नेत्र अधिकृत गोविन्दनाथ योगीले बताए । यो आर्थिक वर्षमा जुम्ला र कालिकोटमा समान ३ पटक र मुगुमा १ पटक शिविर भएका छन् । ती शिविरमा ४ हजार ३ सय ३ जनाको आँखा जाँच गरिएको छ ।

तीमध्ये ६ सय २५ जनाको आँखाको शल्यक्रिया गरिएको अस्पतालका व्यवस्थापक कुमार गर्बुजाले जनाए । कालीकोटको नानीकोटमा भएको शिविरमा व्यावसायिक महिला क्लबले सघाएको थियो । शिविरलाई करिब ५ लाख सहयोग गरेको क्लबकी कोषाध्यक्ष रजनी श्रेष्ठ र लक्ष्मी गुरुङ कालिकोटै पुगेका थिए ।

अस्पतालले कर्णालीमा १० आँखा उपचार केन्द्रसमेत सञ्चालन गरेको छ । डोल्पामा भने सुर्खेतमा रहेको आँखा अस्पतालले सेवा दिने गरेको छ । यातायातको सुविधा नहुँदा अस्पतालले पहिले सुर्खेतबाट आवश्यक उपकरण, औषधी, स्वास्थ्यकर्मी पैदलै लगेर कर्णालीमा शिविर गर्ने गरेको थियो । पछिल्लो समय सदरमुकामसम्म यातायात पुगेपछि शिविर गर्न सहज भएको छ ।

अस्पतालका बाह्य कार्यक्रम प्रमुख सुवास नेपाल दुर्गम गाउँहरुमा पनि शिविर गर्ने गरेको र मोतिविन्दु नै प्रमुख समस्या देखिएको उल्लेख गर्छन् । ‘कर्णालीबासीको अन्धोपनको मुख्य कारण मोतिविन्दु नै हो । हावाहुरी बढी चल्ने भएकाले मासु पलाउने समस्या भएका बिरामीहरु पनि शिविरमा भेटिन्छन्,’ प्रमुख नेपाल भन्छन् । हरेक वर्ष कर्णालीका हरेक जिल्लामा कम्तीमा १ शिविर गर्ने गरिएको छ ।

‘यो वर्ष जुम्ला, मुगु र कालिकोटमा शिविर भइसकेका छन्, हुम्लामा गर्न बाँकी छ,’ नेपाल थप्छन्, ‘हुम्लामा शिविर चलाउन गएको टोली सुर्खेतबाट फर्कियो, लामो समय विमान उडान हुन नसकेपछि पूर्वनिर्धारित समयमा गर्न सकिएन ।”

अस्पतालकी मेडिकल निर्देशक प्राडा इलिया श्रेष्ठ अस्पतालले केही जटिल र विरल समस्याबाहेक सबैखाले आँखाका उपचार सेवा दिने गरेको बताउँछिन् । ‘सबैजसो समस्या, ९८ प्रतिशतभन्दा बढी आँखाका समस्याको उपचार यही हुन्छ । आँखामा क्यान्सर भएर ब्रेनसम्म पुगेको जस्ता केही जटिल समस्यामा भने अरु रोगका विशेषज्ञ पनि चाहिने भएकाले काठमाडौँ पठाउने गरेका छौँ,’ प्राडा श्रेष्ठले भनिन् ।

३० वर्षअघि दैनिक २ सय ५० बिरामीलाई सेवा दिने लक्ष्यका साथ बनाइएका पूर्वाधारबाट अस्पतालले सेवा दिइरहेको छ । मेडिकल निर्देशक प्राडा श्रेष्ठले अस्पतालले गुरुयोजना बनाउँदै गरेको र जनशक्ति र पूर्वाधार सँगसँगै थप्दै जाने उल्लेख गरिन् । ‘अस्पतालको आइएसओ एर्टिफिकेसनको कामसमेत हुँदै छ । जनशक्ति र पूर्वाधार सँगसँगै थपेर सेवा दिइरहेका छौं,’ उनले भनिन् ।

अस्पतालले आँखा विशेषज्ञको अभाव पूरा गर्न पोखरा विश्वविद्यालय अन्तर्गत दृष्टि विशेषज्ञको स्नातक तह र स्नातकोत्तर तह अध्यापन गराउँदै आएको छ । आई केयर फाउन्डेसन नेदरल्यान्डसहित विभिन्न निकायले यो अस्पताललाई सघाइरहेका छन् । फाउन्डेसनले सन् २०२४ मा अस्पताललाई २ करोड ४६ लाख र कर्णालीमा आँखा शिविरका लागि थप २० लाख दिने घोषणा गरेको छ ।

यो अस्पताल करिब ६० रोपनीमा छ । नियमित बिरामी जाँच, आकस्मिक सेवा, पेइङ क्लिनिकसति यो अस्पतालले कास्कीसहित गण्डकी प्रदेशका विभिन्न ठाउँमा समेत आँखा शिविर गर्दै आएको छ ।